Po co nam zatoki, czym są i dlaczego sprawiają tyle problemów?

Umiejscowienie

Zatoki, to puste przestrzenie położone symetrycznie po obu stronach twarzoczaszki. Są ich cztery pary: zatoki czołowe, sitowe, klinowe i szczękowe. Dwie pary: zatoki czołowe i szczękowe mają połączenie z jamą nosową. Zatoki klinowe i sitowe takiego połączenia nie mają, przynajmniej u dorosłych. Dlatego znacznie rzadziej są atakowane przez mikroorganizmy, ale jeśli już do tego dojdzie choroba ma zazwyczaj ciężki przebieg i grozi poważnymi powikłaniami.

Zatoki czołowe i szczękowe, otwarte od strony jamy nosowej częściej stają się siedliskiem patogenów przenikających z nosa lub gardła, dlatego katar, zapalenie gardła i podobne infekcje mogą wywołać zapalenie zatok czołowych i szczękowych.

Zapalenie

Wnętrze zatok pokrywa warstwa śluzówki nieustannie produkującej wydzielinę, która w normalnych warunkach wydostaje się z zatok do jamy nosowej. Jeśli do wnętrza dostaną się bakterie, znajdą tam doskonałe warunki do namnażania się. W rezultacie śluzówka rozpulchnia się albo całkowicie zamyka ujście zatoki, proces zapalny przyspiesza. Pojawia się ból w okolicy chorej zatoki, problemy z oczyszczeniem nosa i gęsta, zabarwiona na żółto lub zielono wydzielina.

W przypadku zatok szczękowych istnieje jeszcze jeden mechanizm przeniesienia infekcji. U niektórych osób korzenie górnych zębów, najczęściej szóstek wrastają do zatoki. Wtedy problemy stomatologiczne mogą powodować zapalenie zatok i odwrotnie.

Zapalenie zatok klinowej i sitowej manifestuje się bardzo silnym bólem, czasami także problemami neurologicznymi i powinno być jak najszybciej rozpoznane i leczone.

Zagrożenia

W pobliżu zatok przebiegają nerwy (między innymi nerw wzrokowy) i naczynia krwionośne więc proces zapalny może się rozszerzać dając powikłania okulistyczne i neurologiczne. Dlatego zapalenia zatok nie wolno lekceważyć, a jeśli pojawią się dolegliwości w rodzaju bólu oka, problemów z widzeniem, zawroty głowy, należy pilnie zgłosić się do lekarza.

Diagnostyka

Częstym objawem zapalenia zatok czołowych jest ból w okolicy czołowej nasilający się podczas wykonywania skłonu. W razie wątpliwości, zwłaszcza jeśli zapalenie zatok często się powtarza, lekarz zapewne zleci badanie obrazowe: prześwietlenie, tomografię komputerową albo magnetyczny rezonans jądrowy. Te badania umożliwiają ocenę warunków anatomicznych (zwężenia lub zamknięcia ujścia zatoki) oraz rozpoznanie obecności polipów. Specjalista laryngolog może użyć endoskopu diagnostycznego, żeby ocenić wygląd okolicy ujść zatok.

Leczenie

Wiele przypadków zapalenia zatok z powodzeniem leczy się objawowo: dbając o higienę nosa, stosując przyrządy do płukania zatok oraz leki zmniejszające wydzielanie śluzu. W udrażnianiu nosa pomagają inhalacje i nebulizacja. Jeśli infekcja się rozwija, lekarz zapewne podejmie decyzję o zastosowaniu antybiotykoterapii.

Obecność polipów albo zamknięcie ujścia zatoki jest wskazaniem do ich usunięcia, zazwyczaj metodą endoskopową (FESS). Ponieważ przyczyną nawracającego zapalenia zatok może być skrzywienie przegrody nosowej, laryngolog może zalecić zabieg korekcji przegrody. Są to dość proste operacje, ale dzięki nim problemy z zatokami ustępują całkowicie albo przynajmniej zdarzają się rzadziej i mają łagodniejszy przebieg.

Zapalenie zatok jest częstą dolegliwością, ale nie wolno go lekceważyć. Jeśli nie udaje się uzyskać poprawy przy pomocy ogólnodostępnych metod (płukanie, krople do nosa, inhalacje, nebulizacja) należy szukać pomocy u laryngologa. Jeśli zapalenie zatok często się powtarza, zawsze trzeba szukać przyczyny i usunąć ją, nawet, jeśli to wymaga zabiegu chirurgicznego.

Piotr Kołaczek