Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease, AD) jest chorobą zwyrodnieniową mózgu, której objawami są postępujące zaburzenia pamięci oraz zachowania, które z czasem całkowicie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego w codziennym życiu, wykonywanie pracy oraz zaburzają kontakty społeczne. Częstość zachorowań rośnie z wiekiem. Na chorobę Alzheimera częściej chorują kobiety niż mężczyźni (1). Choroba ta rozpoczyna się od stopniowego zaburzenia funkcji poznawczych, z zaburzeniami pamięci dotyczącej wydarzeń, które miały miejsce niedawno. Z czasem dochodzą do tego problemy z właściwym używaniem słów oraz zapominanie znaczeń, które się pod nimi kryją. W późniejszym czasie, osoba dotknięta AD nie potrafi wykonać codziennych czynności oraz ma zaburzenia wzrokowo-przestrzenne. Nie są znane przyczyny tego schorzenia. Wśród mechanizmów, które prowadzą do jego rozwoju wymienia się istotną rolę czynników genetycznych i środowiskowych. Jerzy Daniluk i Alina Borkowska z Zakładu Neuropsychologii Klinicznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu podają, że jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, zwłaszcza w początkowym okresie choroby, jest depresja, która w istotny sposób pogarsza funkcje poznawcze i funkcjonowanie codzienne osób chorych (2).

Zaburzenia funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera

Zaburzenia funkcji poznawczych dotyczą odbierania i przetwarzania informacji, pamięci, uwagi, orientacji, funkcji werbalnych, orientacji przestrzennej, pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. Dysfunkcje te wpływają także na pamięć długotrwałą i autobiograficzną. – Pierwsze objawy zaburzeń funkcji poznawczych obserwuje się kilka lat przed rozpoznaniem choroby Alzheimera, zaś początek choroby można podejrzewać już na etapie tak zwanych łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI, mild cognitive impairment). U części chorych z rozpoznaniem MCI zaburzenia poznawcze mogą utrzymywać się na podobnym poziomie przez wiele lat, natomiast u około 50% stanowią one zapowiedź późniejszego pojawienia się otępienia, przede wszystkim choroby Alzheimera i otępienia naczyniowego – podkreślają naukowcy z Zakładu Neuropsychologii Klinicznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (2).

Zaburzenia depresyjne w chorobie Alzheimera

Występowanie depresji w przebiegu AD, według badań klinicznych, wynosi 20-25%. Ryzyko wystąpienia depresji jest większe, jeśli u najbliższych krewnych występowały zaburzenia nastroju lub choroby afektywne oraz wtedy, gdy pacjent miał już wcześniej epizody depresyjne. W badaniach podkreśla się, że depresja towarzyszy połowie pacjentów, a jedna trzecia doświadcza epizodu depresji w okresie otępienia. Depresja może nasilać dysfunkcje poznawcze, zwłaszcza związane z nieprawidłową czynnością kory czołowej mózgu (2). Prof. dr hab. n. med. Jerzy Leszek z Katedry i Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu podkreśla – Depresja występująca po raz pierwszy w podeszłym wieku i związana z osłabieniem funkcji poznawczych może być czynnikiem ryzyka rozwoju choroby Alzheimera bądź też zwiększać prawdopodobieństwo znacznego osłabienia funkcji poznawczych w późniejszym czasie. Z drugiej strony szacuje się, że zaburzenia poznawcze w depresji występują u 94% pacjentów depresyjnych w fazie ostrej choroby, ale są też obecne u 44% chorych w fazie remisji, niezależnie od istnienia podłoża organicznego, zwłaszcza choroby Alzheimera (3).

Leczenie zaburzeń funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera

Z powodu braku znajomości przyczyn występowania AD leczenie ma wyłącznie charakter objawowy. Polega na zmniejszaniu zaburzeń w zakresie funkcji poznawczych, psychicznych oraz zachowań, które związane są z otępieniem tj. depresji, pobudzenia oraz objawów psychotycznych (urojenia, halucynacje, omamy). Lekarz, zanim zdecyduje się na włączenie leków sprawdza, czy zaburzenia funkcji poznawczych mają inną przyczynę niż potencjalnie rozwijająca się choroba Alzheimera. Do innych przyczyn zaburzeń wspomnianych funkcji należą np. niedoczynność tarczycy, guz mózgu, awitaminoza, zwłaszcza z grupy B12 i kwasu foliowego, dysfunkcje w chorobach somatycznych, niewłaściwa dieta, mała aktywność fizyczna lub umysłowa. Opiekunowie osób, które mogą być dotknięte chorobą Alzheimera, powinni być przygotowani na to, że nie można jej wyleczyć, leki pozwolą jedynie na stabilizację pacjenta oraz spowolnią rozwój choroby (3).

Leczenie depresji i zachowań związanych z otępieniem w chorobie Alzheimera

Pojawienie się depresji u osób z AD wymaga diagnostyki oraz rozważenia, czy należy podać leki przeciwdepresyjne. Jeśli tak, to ważne jest, aby nie upośledzały funkcji poznawczych.

– Należy podkreślić, że dzięki lekom nootropowym uzyskuje się często poprawę stanu psychicznego bez konieczności stosowania preparatów przeciwdepresyjnych czy przeciwpsychotycznych i uspokajających, co generuje niewątpliwie mniejsze koszty terapii. Konieczność stosowania powyższych leków występuje tylko przy znacznym nasileniu wymienionych objawów – dodaje prof. dr hab. n. med. Jerzy Leszek (3).

Podsumowanie

W badaniach nad chorobą Alzheimera podkreśla się, że obecność łagodnych zaburzeń poznawczych, wiek pacjenta, przewlekła i nawracającą depresja oraz depresja wieku podeszłego (late-life depression – LLD) zwiększają prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Wzajemne zależności mimo wieloletnich badań nie zostały do dziś jednoznacznie wyjaśnione. Badania epidemiologiczne potwierdzają istnieje związku między depresją wieku podeszłego a chorobą Alzheimera, sama zaś depresja może zapowiadać wystąpienie tej choroby. Prof. Jerzy Leszek podkreśla również, że zaburzenia funkcji poznawczych ulegają poprawie po terapii przeciwdepresyjnej, a niektóre preparaty przeciwdepresyjne mają korzystniejszy wpływ na te zaburzenia niż inne leki (3). Jedynym wiarygodnym potwierdzeniem choroby Alzheimera jest badanie wykonane rezonansem magnetycznym, które pozwala ocenić stan mózgu oraz zmian, które w nim zaszły jeszcze przed pojawieniem się objawów klinicznych.

Piśmiennictwo:

https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151134,choroba-alzheimera
Jerzy Daniluk, Alina Borkowska. Zaburzenia funkcji poznawczych i depresja w chorobie Alzheimera, zagadnienia neurobiologiczne. Psychiatria tom 5, nr 2, 43.50.
Jerzy Leszek. Depresja i zaburzenia funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera – podstawy neurobiologii oraz ich wpływ na postępowanie terapeutyczne. Neurologia po dyplomie 2023 nr. 4.

Autor: Małgorzata Sajdak
Artykuł pochodzi z 30 numeru Rodziny Zdrowia