Na czym polega popularna dieta FODMAP?

Założenia diety

Dieta FODMAP opiera się na ograniczeniu spożycia składników, które charakteryzują się opornością na działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym i przez to słabym przyswajaniem w jelicie cienkim. Grupę tych składników nazywamy właśnie FODMAP (fermentujące oligo-, di- i monosacharydy i poliole).

Niewchłonięte FODMAP ulegają fermentacji w jelicie grubym, w wyniku której powstają gazy mogące być przyczyną wzdęć, bólu brzucha, biegunek lub zaparć. Intensywność objawów zależna jest od zawartości FODMAP w posiłku i całodziennej diecie oraz od indywidualnej wrażliwości na te składniki. U osób z zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego dolegliwości bólowe mogą pojawić się nawet przy spożyciu niewielkiej ich ilości, ale u osób zdrowych ich nadmierna podaż również może być przyczyną wzdęć.

Składniki określane mianem FODMAP

Składniki FODMAP występują naturalnie w żywności lub stanowią dodatek w procesie produkcji. Zaliczamy do nich m.in:

• fruktozę (owoce, m.in.: jabłka, gruszki, śliwki, wiśnie, mango, arbuzy, owoce suszone oraz w syropie, niektóre warzywa: szparagi, karczochy, groch, soki, miód, słodycze, syrop fruktozowy, napoje gazowane),
• laktozę (mleko i jego przetwory oraz produkty z jego dodatkiem),
• frukto- i galaktooligosacharydy (cebula, czosnek, por, brokuł, rośliny strączkowe, pszenica, żyto, jęczmień, brzoskwinia, arbuz, inulina, suplementy diety),
• poliole (sztuczne substancje słodzące, m.in.: sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol oraz występujące w niewielkich ilościach w owocach i warzywach).

Produkty w diecie FODMAP możemy podzielić na te o dużej zawartości FODMAP oraz te zawierające ich niewielkie ilości. Niestety nie ustalono dotychczas granicznej wartości, która pozwalałaby jednoznacznie dzielić produkty spożywcze na bogate i ubogie źródła FODMAP. Zawartość FODMAP w żywności może zależeć od stopnia dojrzałości warzywa lub owocu, odmiany, pory roku lub sposobu przechowywania produktu, dlatego zdarzają się rozbieżności w kwalifikowaniu artykułów do odpowiedniej grupy.

Pomimo iż początkowo wydaje się, że lista produktów niedozwolonych w diecie low-FODMAP jest bardzo długa, nadal do wyboru pozostaje wiele produktów, z których można stworzyć smaczny i urozmaicony jadłospis. Wśród produktów dozwolonych znajdują się m.in.:

• nabiał bezlaktozowy, nabiał z mleka koziego, napoje roślinne,
• sery, jogurty, masło (zawierają niewielką ilość laktozy, mogą być wiec dobrze tolerowane przez większość osób),
• tłuszcze, orzechy arachidowe i makadamia,
• kasza jaglana, kukurydziana, gryczana niepalona, ryż, quinoa,
• mąka jaglana, ryżowa, orkiszowa, gryczana, ziemniaczana, płatki kukurydziane,
• chleb bezglutenowy (bez dodatku skrobi pszennej bezglutenowej),
• makaron kukurydziany i orkiszowy,
• owoce, np.:truskawki, winogrona, mandarynki, kiwi, pomarańcze, cytryny, ananasy,
• warzywa, np.: ziemniaki, ogórek, papryka czerwona, pomidor, marchew, dynia, pietruszka, szczypiorek, rzodkiewka,
• jajka
• wszystkie rodzaje mięs i ryb,
• cukier, syrop klonowy, stewia.

Pomocną przy stosowaniu diety low-FODMAP może okazać się aplikacja na telefon, np. the Monash University low FODMAP Diet. Zawiera ona największą bazę produktów z oznaczoną zawartością składników FODMAP oraz przepisy, które mogą pomóc przy komponowaniu codziennego jadłospisu.

Testy oddechowe w diagnostyce nietolerancji

Dietę low-FODMAP (tj. o niskiej zawartości FODMAP) należy dobrać indywidualnie, po przeprowadzeniu testów oddechowych, które są bezpieczne, proste w wykonaniu i stosunkowo tanie. Podstawą tej diagnostyki jest zjawisko nadmiernej produkcji wodoru u osób, które nie tolerują laktozy lub fruktozy. Gaz ten pojawia się w wydychanym powietrzu osoby chorej, dlatego jego pomiar stężenia pozwala wykazać stopień zaburzeń trawienia tych składników. Dopiero bazując na wynikach testu, można prawidłowo skomponować dietę low-FODMAP.

Etapy diety low- FODMAP

Dietę low-FODMAP prowadzi się w dwóch etapach. Pierwszy, który trwa 4-8 tygodni, opiera się na eliminacji produktów o dużej zawartości FODMAP i powinien doprowadzić do ustąpienia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Po tym okresie należy stopniowo włączać produkty o niskiej zawartości FODMAP, pamiętając jednak, aby zawierały one nie więcej niż jeden rodzaj FODMAP, co ułatwi ocenę reakcji organizmu na dany składnik.

Skuteczność diety low-FODMAP

Wielokrotnie potwierdzono pozytywny wpływ diety low-FODMAP na zmniejszenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych u pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Również u osób z nieswoistymi zapaleniami jelit wykazano ustąpienie dolegliwości u 50% badanych. U osób z nieceliakalną nietolerancją glutenu (pacjenci wykazujący poprawę samopoczucia po eliminacji glutenu z diety, u których wykluczono jednak istnienie celiakii i alergii na białka zbóż) wykazano zmniejszenie objawów żołądkowo-jelitowych, co sugeruje, iż poprawa zdrowia u tych osób nie jest związana z eliminacją samego glutenu, ale z nietolerancją węglowodanów zawartych w zbożach (głównie pszenicy).

Bezpieczeństwo diety low-FODMAP

Do najbardziej kontrowersyjnych aspektów diety należą duże restrykcje żywieniowe, które mogą prowadzić do niedoborów składników żywieniowych w organizmie pacjenta. Dieta low- FODMAP charakteryzuje się m.in. małą podażą wapnia, ze względu na ograniczenie spożycia produktów mlecznych, oraz bardzo niską wartością kaloryczną, co wyklucza długoterminowe stosowanie diety. Ponadto, niska podaż FODMAP modyfikuje mikroflorę jelit, m.in. redukując korzystne dla nas bakterie probiotyczne. U niektórych pacjentów poprawa samopoczucia po rozpoczęciu diet, zachęca do wydłużenia czasu trwania I etapu. Pamiętajmy jednak, że jest to dieta bardzo restrykcyjna, która prowadzona zbyt długo znacząco zwiększa ryzyko niedoborów żywieniowych. Ponadto, to właśnie w etapie II, na podstawie obserwacji samopoczucia pacjenta możemy dowiedzieć się, co tak naprawdę szkodzi i na tej podstawie indywidualnie ustalić graniczną tolerowaną dawkę składników FODMAP.

Obecnie coraz więcej osób zmaga się z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi w codziennym życiu, co tłumaczy stale rosnące zainteresowanie dietą low-FODMAP. Pamiętajmy jednak, że jest to dieta obarczona wysokim ryzykiem niedoborów żywieniowych, dlatego powinna być prowadzona tylko pod nadzorem dietetyka, poprzedzona odpowiednią diagnostyką, analizą stylu życia i sposobu żywienia.

Małgorzata Korsar, dietetyk

Źródła:

1. Jarocka-Cyrta E., Przybyłowicz K.E., Rola FODMAP w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego Część 2. Dieta z ograniczeniem FODMAP. Założenia, efekty kliniczne, niepożądane następstwa. Standardy Medyczne/Pediatria 2015, T. 12, 89-94.
2. Stolarczyk A., Składniki FODMAP w żywności. Standardy Medyczne/Pediatria 2015, T. 12, 235-243.