Dlaczego tracimy wodę i elektrolity w czasie upałów?

Wysoka temperatura otoczenia powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie aktywności gruczołów potowych. To naturalny mechanizm chroniący organizm przed przegrzaniem. Pocenie się prowadzi do utraty znacznej ilości wody, a wraz z nią kluczowych jonów tj.: sodu, potasu, wapnia, magnezu, chlorków. Utrata tych składników może wywołać objawy takie jak: osłabienie i spadek koncentracji, bóle głowy, zawroty głowy, skurcze mięśni, spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca. Na utratę wody i elektrolitów szczególnie narażone są dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży oraz osoby aktywne fizycznie. Elektrolity tracimy także w czasie wymiotów, biegunki i gorączki.

Elektrolity – co to takiego i dlaczego trzeba je uzupełniać?

Elektrolity to związki mineralne, które w roztworach wodnych przyjmują postać jonów dodatnich i ujemnych. Ich prawidłowy poziom warunkuje wiele procesów fizjologicznych. Sód odpowiada za regulację objętości płynów ustrojowych i ciśnienie krwi. Z kolei potas wspiera pracę mięśni, w tym serca oraz przewodnictwo nerwowe. Natomiast magnez wpływa na funkcjonowanie układu nerwowo-mięśniowego i pomaga zapobiegać skurczom. Na co dzień elektrolity są uzupełniane z dietą. Jednak podczas upałów, zwłaszcza przy nadmiernym poceniu się, ich straty są tak duże, że samo picie wody może nie wystarczyć.

Woda, suplement czy FSMP? Co wybrać i kiedy?

W stanach zwiększonej utraty płynów w czasie upałów warto regularnie pić wodę (najlepiej niegazowaną, średnio- lub wysokozmineralizowaną), można sięgnąć po suplementy diety, które uzupełniają nasz organizm w potas i sód. Na rynku są dostępne w formie tabletek musujących, saszetek do rozpuszczenia w wodzie lub płynów. Gdy nasz organizm jest mocno odwodniony, szczególnie podczas biegunki i wymiotów można włączyć do diety żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (FSMP), która jest stosowana m.in. w celu uzupełnienia strat wody i elektrolitów w przebiegu biegunek lub w stanach odwodnienia. Dobór formy zależy od wieku, ogólnego stanu zdrowia, stylu życia i aktualnych potrzeb organizmu. Dobrze zatem, aby ich aplikowanie skonsultować z lekarzem, ponieważ przyjmowanie ich samodzielnie, może mieć niekorzystne skutki uboczne zwłaszcza u osób z upośledzoną czynnością nerek lub przyjmujących leki, które wpływają na stężenie elektrolitów w organizmie (1).

Różne formy podania zależne od wieku

Dla dzieci od 3. roku życia najlepiej sprawdzają się preparaty w saszetkach do rozpuszczania, które zawierają odpowiednie proporcje glukozy, sodu i potasu – zgodne z zaleceniami WHO. Często mają smak owocowy, który zwiększa akceptację przez najmłodszych. Seniorzy potrzebują produktów, które oprócz sodu i potasu zawierają także magnez oraz antyoksydanty (np. ekstrakt z pestek winogron). Formy musujące są wygodne i wspierają nawodnienie nawet przy zmniejszonym odczuwaniu pragnienia. Dla osób uprawiających sport lub pracujących fizycznie polecane są preparaty musujące z elektrolitami, które wspomagają regenerację po wysiłku i zapobiegają skurczom mięśni. Na rynku są również preparaty, które można przyjąć po spożyciu alkoholu. Zawierają one magnez oraz witaminy z grupy B i witaminę C. Składniki zawarte w tych produktach wspomagają metabolizm alkoholu i przywracają równowagę elektrolitową.

Kiedy udać się do lekarza?

W przypadku silnych objawów odwodnienia takich jak: znaczne osłabienie, zawroty głowy, utrata przytomności, spadek ciśnienia lub brak oddawania moczu konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska.

Odwodnienie dzielimy na 3 rodzaje w zależności od towarzyszących zaburzeń gospodarki jonowej. Z odwodnieniem izotonicznym mamy do czynienia wówczas, gdy mamy taki sam stopień utraty wody i elektrolitów. Jeśli utrata wody jest większa niż sodu to wówczas mówi się o odwodnieniu hipertonicznym. Natomiast w sytuacji, gdy utrata sodu jest większa niż wody to wówczas mamy do czynienia z odwodnieniem hipotonicznym. Niezależnie od typu odwodnienia (hipo-, hiper- czy izoosmotycznego) w fazie ostrej nawadniania w odwodnieniu ciężkim stosuje się płyny izotoniczne (2).

Odwodnienie u dzieci

To poważny, często lekceważony przez rodziców i opiekunów temat. Odwodnianie u dzieci następuje szybciej niż u dorosłych i stanowi większe zagrożenie. W sytuacji podejrzenia odwodnienia u dzieci lekarz pierwszego kontaktu po pierwsze dokona oceny objawów życiowych, aby ocenić, czy pacjent spełnia kryteria wstrząsu hipowolemicznego, który jest spowodowany spadkiem objętości krwi w naczyniach w wyniku znacznej utraty płynów. Jeśli spełnia, to wówczas należy natychmiast przystąpić do leczenia płynami. Postępowanie we wstrząsie hipowolemicznym z odwodnienia polega na podaniu bolusu płynowego z koloidów/krystaloidów (5% albuminy, sól fizjologiczna, roztwór Ringera) w ilości 20 ml/kg, do ustąpienia objawów klinicznych wstrząsu. Jeśli po wypełnieniu łożyska naczyniowego nie następuje poprawa, należy przejść do postępowania przyczynowego i skierować chorego na oddział intensywnej terapii – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Marcin Tkaczyk z Kliniki Pediatrii, Immunologii i Nefrologii, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi (2). Jeśli dziecko nie jest we wstrząsie, to wówczas należy określić stopień odwodnienia. Ważne jest również zebranie danych dotyczących wydalania moczu. W przypadku dzieci, które nie są jeszcze odpieluchowane i nie kontrolują samodzielnie czynności fizjologicznych można się posłużyć techniką polegającą na ważeniu pieluszek. Ostatecznością jest natomiast założenie cewnika.

Badanie fizykalne obejmuje ocenę czynności życiowych oraz pełne badanie przedmiotowe. Ocena poprowadzona według tego schematu pozwala zakwalifikować dziecko do 3 podstawowych kategorii odwodnienia: lekkiego (<5%), średniego (ok. 10%) i ciężkiego (15%). Ten prosty podział pozwala szybko podjąć kluczowe decyzje co do leczenia. Bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji jest ciężkie odwodnienie, szczególnie przebiegające z objawami wstrząsu hipowolemicznego - dodaje profesor Marcin Tkaczyk. W przypadku średniego odwodnienia mały pacjent po leczeniu na SOR może kontynuować leczenie w domu. Decyzję zawsze podejmuje lekarz prowadzący, który ocenia stan zdrowia. Odwodnienie lekkiego stopnia zazwyczaj jest wskazaniem do leczenia w domu, pod opieką rodziców. Zalecana jest również kontrola stanu zdrowia po upływie doby lub dwóch.

Podsumowanie

W upalne dni warto pić więcej – ale nie tylko samej wody. Aby uniknąć odwodnienia i jego groźnych konsekwencji, zadbaj o regularne uzupełnianie elektrolitów, zwłaszcza jeśli intensywnie się pocisz. Wybór odpowiedniego preparatu warto skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, który pomoże dobrać rozwiązanie dopasowane do potrzeb i wieku.

Piśmiennictwo:

1. https://www.mp.pl/pacjent/zdrowy_czlowiek/380736,elektrolity-co-to-niedobor-kiedy-pic-elektrolity
2. https://podyplomie.pl/pediatria/30183,algorytm-postepowania-z-dzieckiem-odwodnionym?srsltid=AfmBOoqcdHNTQlrg34NAXkbKyGmNnn5yxIgvkHM8kpvMuUdFwMsbCnG9

Autor: Michalina Stanisławska