Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi a odrzucenie przeszczepu. Poznaj różnice, objawy i metody leczenia

Na czym polega GVHD, czyli przeszczep przeciwko gospodarzowi?

Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi jest rodzajem reakcji odpornościowej, która pojawia się tylko i wyłącznie u osób po tzw. allo-HSCT – allogenicznym przeszczepie komórek krwiotwórczych (co oznacza, że szpik jest pobierany od dawcy, tzn. nie jest autoprzeszczepem). Podane pacjentowi komórki układu odpornościowego dawcy (konkretnie limfocyty T) identyfikują organizm biorcy jako wroga i produkują skierowane przeciwko niemu przeciwciała.  Co ważne, nie należy mylić tej choroby z tzw. odrzutem przeszczepu – pojęcie to jest bowiem zarezerwowane wyłącznie dla przeszczepów narządowych. Ponadto odrzut przeszczepu polega na reakcji odwrotnej niż GVHD – w tym wypadku to bowiem organizm biorcy niszczy narząd dawcy.

Jak często występuje i jak zaradzić chorobie przeszczepu przeciwko gospodarzowi?

Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi jest niestety dość częstym powikłaniem przeszczepu i to pomimo rutynowo stosowanej profilaktyki. Dotyczy ona około 30-50% biorców. Jeżeli rozwinie się w przeciągu 100 dni od przeszczepu, mówimy o ostrej chorobie (aGVHD). Pojawiającą się później nazywamy już schorzeniem przewlekłym (cGVHD). Wspomniana wcześniej profilaktyka polega na podawaniu silnych leków immunosupresyjnych, takich jak cyklosporyna A i metotreksat. Niekiedy usuwa się również ze wszczepu (czyli preparatu komórek dawcy gotowego do podania biorcy) limfocyty T – wiąże się to jednak z większym ryzykiem wznowienia choroby nowotworowej. Zaobserwowano, że bardziej narażeni na wystąpienie tego groźnego powikłania przeszczepu są osoby starsze oraz po transplantacji od dawców niespokrewnionych.

Jak obawia się GVHD i czy przypomina odrzucenie przeszczepu?

Objawy choroby zależą od jej typu. W przypadku GVHD zajęte są trzy narządy.

• Skóra – pojawia się osutka plamisto-grudkowa i rumień, który zajmuje różną powierzchnię ciała. W najostrzejszej postaci pojawiają się ponadto pęcherze i złuszczające płaty naskórka.
• Układ pokarmowy – występuje biegunka o różnym stopniu nasilenia, a w najcięższych postaciach silny ból brzucha i niedrożność jelit.
• Wątroba – poza bólem w okolicach prawego podżebrza, niemal zawsze występuje podwyższenie poziomu bilirubiny we krwi.

W przypadku przewlekłej choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi, zajęty może być każdy narząd, co upodabnia ją do obrazu odrzucenia przeszczepu. Najczęściej (podobnie jak w przypadku choroby ostrej) zajęta jest skóra, wątroba, jama ustna, oczy (zespół suchego oka). Rzadziej występują objawy płucne, np. pod postacią oskrzelikowego zapalenia płuc, i objawy ze strony układu stawowego (nieokreślone zapalenia stawów).

Poza wyodrębnieniem choroby ostrej i przewlekłej, wprowadzono również czterostopniowy podział postaci ostrej. Klasyfikacja zależy od procenta zajętej skóry, poziomu bilirubiny i objętości biegunki w litrach. I tak np. w stopniu IV (bardzo ciężkim) rumień zajmuje ponad 50% ciała, występują pęcherze, a objętość biegunki przekracza 1,5 l. Pojawia się też niedrożność jelit, a poziom bilirubiny przekracza 15 mg/dl (norma to <2 mg/dl).  

Leczenie choroby przeszczepu przeciw gospodarzowi

Leczenie tego groźnego powikłania przeszczepu nie zawsze jest konieczne. W wielu przypadkach choroba w postaci ostrej występuje w stopniu I (lekkim) lub II (umiarkowanym). Wtedy stosuje się jedynie leczenie objawowe (np. przeciwbólowe), a pacjent jest pod stałą kontrolą lekarzy. Jednak jeżeli objawy są bardziej gwałtowne, wprowadza się leczenie farmakologiczne. W takim przypadku podaje się przede wszystkim glikokortykosteroidy (np. metyloprednizolon). Stosuje się także inne leki immunosupresyjne, takie jak np. mykofenolan mofetylu. Niestety w najcięższych przypadkach (do 10% chorych) leczenie okazuje się nieskuteczne i pacjent umiera.

Przewlekła postać choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi z reguły przebiega łagodniej. Niekiedy wprowadza się leczenie sterydami. Ze względu na długi okres występowania choroby, mogą pojawić się powikłania infekcyjne (np. nadkażenia skóry). Wtedy stosuje się leki przeciwbólowe i antybiotyki.
 

Krzysztof Pawlak