Jakie są objawy zapalenia płuc, przyczyny i możliwości leczenia u dzieci i dorosłych?

Od Hipokratesa do epoki mikroskopu

Zapalenie płuc jest chorobą znaną i opisywaną od tysiącleci. Jedne z pierwszych opisów, autorstwa Hipokratesa, pochodzące z V-IV wieku p.n.e., mówią o zapaleniu płuc jako o chorobie charakteryzującej się „ostrą gorączką, bólem jednej lub obu stron, wykrztuszaniu plwociny o zabarwieniu jasnym lub szarym”. Do źle rokujących objawów Hipokrates zaliczył „duszność, pocenie głowy i szyi, rzężenie, gryzący zapach moczu”. Spostrzegawczość tych pradawnych opisów choroby znajduje odzwierciedlenie we współczesnych podręcznikach chorób wewnętrznych. W erze badań mikroskopowych, na preparatach pobieranych od chorych pośmiertnie, stwierdzono pewną charakterystyczną sekwencję zmian zachodzących w miąższu płucnym na różnych etapach zapalenia. Obrazy te określono jako: okres nawału, zwątrobienie czerwone, zwątrobienie szare, rozejście. Stwierdzono, że w początkowym okresie, pod względem morfologicznym zapalenie płuc przypomina obrzęk tego narządu. W późniejszych stadiach miąższ płucny przypomina wizualnie miąższ wątroby: jest bezpowietrzny i ma wzmożoną konsystencję. Jeżeli przebieg kliniczny jest pomyślny, płuco podlega procesowi tak zwanego „rozejścia”, a tkanka płucna wraca do prawidłowego zabarwienia i funkcji.

Objawy zapalenia płuc u dorosłych

Wiele spośród współcześnie wymienianych jako klasyczne objawy zapalenia płuc opisał już Hipokrates. Objawy odczuwane subiektywnie przez pacjenta mają zazwyczaj ostry początek. Pojawia się gorączka, dreszcze i poty. W klatce piersiowej może być odczuwany ostry, kłujący ból, tak zwany opłucnowy, wynikający z podrażnienia otaczającej miąższ płucny opłucnej. Chorobie towarzyszy kaszel, a czasami odkrztuszanie ropnej wydzieliny i uczucie duszności. W typowym zapaleniu płuc, wysięk zapalny znajduje się we wnętrzu struktur płuca zwanych pęcherzykami – taki rodzaj zapalenia jest typowy dla zakażeń bakteryjnych. Przypadki atypowego zapalenia płuc wywoływane są zazwyczaj przez inne drobnoustroje – wirusy oraz tak zwane bakterie atypowe, między innymi mikoplazmy. W tym przypadku proces zapalny toczy się w przegrodach między pęcherzykami płucnymi, a same pęcherzyki nie zawierają wysięku. Co ważne, u osób starszych objawy zapalenia płuc mogą być mniej wyrażone – rzadziej występuje gorączka, za to dodatkowo mogą się na nie nakładać zaburzenia stanu psychicznego, np. splątanie.

Objawy zapalenia płuc u dziecka

U dzieci czynnik powodujący zapalenie płuc, a zatem i rodzaj objawów, zależy w dużej mierze od wieku, ponieważ różne grupy wiekowe są predysponowane do zakażeń różnymi drobnoustrojami. W pierwszych tygodniach po urodzeniu są to zazwyczaj bakterie pochodzące z dróg rodnych matki. Między 4 miesiącem a 4 rokiem życia zakażenia wirusowe przeważają nad bakteryjnymi. Powyżej 5 roku życia najczęstsze są zakażenia bakteriami typowymi (z których najczęstszy jest paciorkowiec Streptococcus pneumoniae) i atypowymi (Mycoplasma pneumoniae). O ile w bakteryjnym zapaleniu płuc charakterystycznymi objawami są gorączka przekraczająca 38,5 stopni Celsjusza i naciek zapalny na zdjęciu klatki piersiowej, o tyle w zapaleniu wirusowym i atypowym dominują świszczący oddech, rozdęcie płuc i niższa temperatura ciała. Ważnym objawem jest przyspieszony oddech (powyżej 5 roku życia to więcej niż 30 oddechów na minutę). Diagnostyka u dzieci obejmuje badanie przez lekarza, zdjęcie radiologiczne płuc, badania laboratoryjne, badania mikrobiologiczne oraz pulsoksymetrię, czyli ocenę wysycenia krwi tlenem.

Jak leczyć zapalenie płuc?​

Podejrzenie bakteryjnego zapalenia płuc wymaga niezwłocznego rozpoczęcia leczenia antybiotykiem. W najczęstszych przypadkach jest to amoksycylina z kwasem klawulanowym lub bez, makrolid (skuteczny również wobec bakterii atypowych) lub cefalosporyna. Objawowe leczenie zapalenia płuc u dorosłego i dziecka obejmuje odpoczynek w łóżku, picie dużej ilości płynów (szczególnie istotne u osób starszych, które mają często zaburzone odczuwanie pragnienia) oraz koniecznie unikanie palenia tytoniu. Do zwalczania gorączki i bólu stosuje się paracetamol. U dzieci do najczęściej zalecanych antybiotyków należą: amoksycylina, ampicylina lub makrolid. U większości chorych dorosłych i dzieci leczenie zapalenia płuc trwa 7 dni, ale w przypadkach opornych, jeżeli utrzymują się objawy lub rozwiną się powikłania, konieczne może być wydłużenie terapii.