Idea obywatelskiej niezgody

Powstanie koncepcji

Jeden z najstarszych opisów obywatelskiego nieposłuszeństwa został umieszczony w dramacie Sofoklesa „Antygona”. Dla przypomnienia (w dużym skrócie): Antygona wbrew zakazowi króla Teb postanawia pochować swego zmarłego w tragicznych okolicznościach brata. Bohaterka świadoma konsekwencji swego czynu zostaje skazana na karę śmierci.

Za pierwsze nowożytnie dzieło literackie traktujące o obywatelskim nieposłuszeństwie uznawany jest poemat Percy’ego Bysshe Shelley’a pod tytułem „The Masque of Anarchy”. Utwór powstał z inspiracji wydarzeniami, jakie miały miejsce w Manchesterze w 1819 r. Kilkadziesiąt tysięcy ludzi zebrało się wtedy, domagając się reform politycznych. Przeciwko protestującym wysłano oddziały kawalerii, co doprowadziło do masakry nazywanej przez mieszkańców „Peterloo” – od bitwy pod Waterloo. We wspomnianym poemacie Shelley zawarł obraz bezkrwawego oporu.

Henry David Thoreau

Jednak najważniejszą postacią w tym zestawieniu jest Henry David Thoreau. Absolwent Uniwersytetu Harvarda był wraz z Ralphem Waldo Emersonem członkiem Klubu Transcendentalizmu – stowarzyszenia, które głosiło wolność jednostki i indywidualizm. Thoreau był również zwolennikiem abolicjonizmu. W wieku 28 lat przeniósł się do samodzielnie zbudowanej chaty w lesie, gdzie spędził dwa lata, co natchnęło go do napisania najsłynniejszego swojego dzieła: „Walden, czyli życie w lesie”. Jednakże my skupimy się na jego innej pracy.

Obywatelskie nieposłuszeństwo

Taki właśnie tytuł nosi esej, w którym Thoreau stwierdził, że obywatele ponoszą odpowiedzialność za działania swego rządu, choćby przez fakt płacenia podatków. Sam autor zaniechał tego w ramach protestu przeciwko niewolnictwu oraz przeciw wojnie amerykańsko-meksykańskiej.

Formy

Obywatelskie nieposłuszeństwo może przyjąć różne formy. Do najbardziej popularnych należą protesty (nie tylko gromadzenie się w jakimś miejscu, ale także bojkot), nagłaśnianie niewygodnych wydarzeń (wzbudzanie zainteresowania opinii publicznej), strajk głodowy, samospalenie.

Obywatelskie nieposłuszeństwo jest więc formą wywierania nacisku na władze, który ma z definicji nie szkodzić ogółowi obywateli, ale nakłonić ich do współudziału.

Kamila Mikołajczyk